Onvrijwillige zorg verminderen in gehandicaptenzorg vraagt aandacht voor zorgvuldige implementatie van methoden

In 2020 is de Wet zorg en dwang (Wzd) ingevoerd. Daarin staat dat onvrijwillige zorg in de begeleiding van cliënten met een verstandelijke beperking moet worden afgebouwd, tenzij er sprake is van gevaar. Esther Bisschops - gedragswetenschapper bij ’s Heeren Loo en onderzoeker aan de Vrije Universiteit - deed onderzoek naar de implementatie van de wet bij woonlocaties voor cliënten met probleemgedrag. En naar de implementatie van twee bestaande methoden om onvrijwillige zorg te verminderen. Haar onderzoek toont aan dat het aantal registraties onvrijwillige is gedaald na invoering van de wet. Daarnaast vond zij factoren die implementatie van methoden voor afbouw van onvrijwillige zorg belemmeren, maar ook strategieën die helpend kunnen zijn als zorgorganisaties deze methoden willen implementeren. Bisschops verdedigt haar proefschrift op 18 december om 13.45 uur aan de Vrije Universiteit, Amsterdam.

Onvrijwillige zorg is alle zorg waartegen een cliënt zich verzet. Bijvoorbeeld gesloten deuren, fixatie en toezicht. De twee methoden die Bisschops onderzocht zijn Het Wegingskader en MDET. Het Wegingskader is een online tool om het cliëntperspectief mee te wegen in beslissingen over onvrijwillige zorg. En de MDET-methode (Multi-Disciplinair Expertise Team) adviseert zorgteams over de afbouw van onvrijwillige zorg. Bisschops keek naar belemmerende factoren en strategieën bij implementatie in de verstandelijk gehandicaptenzorg. Zij onderzocht hoe in een ‘Community-of-Practice’ implementatieplannen gemaakt werden voor het Wegingskader. Hierin wisselen beleidsmedewerkers, gedragswetenschappers, managers, ervaringsdeskundigen en begeleiders kennis en ervaringen uit over de methoden en over de implementatie ervan. Tenslotte evalueerde zij welke aanpassingen zorgorganisaties deden aan MDET tijdens de implementatie, en of de methode daarna effectief blijft.

Resultaten

In haar proefschrift concludeert Bisschops dat het aantal registraties onvrijwillige zorg in woonlocaties voor cliënten met probleemgedrag daalde na invoering van de Wzd. En dat dit een indicatie is voor succesvolle implementatie van de wet. Wat betreft de implementatie van methoden rondom onvrijwillige zorg moeten zorgorganisaties rekening houden met angsten van begeleiders, hun ‘kwaliteit-van-zorg-dilemma’, en hun gevoel van overbelasting en stress. Gebrek aan implementatieplannen in zorgorganisaties en onduidelijkheid over de keuze voor methoden zijn ook belemmerende factoren bij implementatie. Strategieën zoals consensusprocessen, opinieleiders en cliënt-gerelateerde-interventies helpen juist in implementatieprocessen. Hierdoor begrijpen zorgprofessionals wat een methode inhoudt, willen ze actief meedoen, en gaan ze de methode waarderen. Ook het samenwerken in een Community-of-Practice, voor het ontwikkelen van implementatieplannen voor Het Wegingskader, werd gewaardeerd. Deze samenwerking bood echter geen garantie voor een goede implementatie. Tot slot concludeert Bisschops dat de aanpassingen die zorgorganisaties tijdens de implementatie deden aan MDET - om ervoor te zorgen dat de methode beter past - de methode minder effectief maakten.

Goed leven en mooi werk

Als orthopedagoog in de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking en moeilijk verstaanbaar gedrag was Bisschops in het verleden betrokken bij de implementatie van methoden en interventies voor deze cliëntgroep. Daar ligt dan ook de basis voor haar nieuwsgierigheid naar implementatie van methoden rondom onvrijwillige zorg die kwaliteit van leven van cliënten moet verbeteren. Bisschops: “Ik verwonderde me vaak over het gedrag van sommige cliënten. Ik probeerde te begrijpen wat de oorzaak was en zocht naar methoden om daar een passend antwoord op te geven, zoveel mogelijk zonder vrijheidsbeperkingen. Met de resultaten van dit onderzoek hoop ik een steentje bij te dragen aan een goed leven voor cliënten en mooi werk voor medewerkers.”

Bekijk de online versie van het proefschrift. De Nederlandse samenvatting begint op pagina 213
De makkelijk te lezen samenvatting begint op pagina 231
De promotie is ook online te volgen op 18 december om 13.45 uur.