Logopedie ETEN EN DRINKEN

• Doelgroep

  Indicatiecriteria:

  • leeftijd: 0-99;
  • ontwikkelingsniveau/IQ: alle niveaus;
  • problematiek:
    • problemen in de slikvaardigheid (afhappen, mondsluiting, kauwen, transport, slikken, etc);
    • (risico op) verslikken;
    • (risico op) stikken;
    • (risico op) longontstekingen;
    • ondergewicht;
    • voedselweigering (niet psychosomatisch);
      
    • speekselverlies;
  • hulpvragen:
    • hoe kan ik veilig eten en drinken, zonder mij te verslikken?
    • hoe kan ik uit een fles leren drinken?
    • hoe leer ik vaardig/doelmatig eten en drinken? (gaat niet altijd over veiligheid, maar ook om effectief bewegen, zodat het prettiger/sneller verloopt)
    • hoe kan ik pijnvrij eten?
    • hoe kom ik van mijn overgeven af?
    • hoe voorkom ik een longontsteking als gevolg van verslikken?
    • hoe voorkom ik reflux (terugloop van maagzuur of voeding)?
    • hoe kan ik leren gevarieerd te eten (bij autisme)?
    • hoe krijg ik mijn speekselverlies onder controle?
    • hoe kan ik nog eten of ervaren van smaken naast of na mijn sondevoeding?

  Contra-indicaties:

  • Geen.
• Doelstelling

  Hoofddoel:
  

  • De eet- en drinksituatie van de cliënt is in alle situaties zo doelmatig en veilig mogelijk ter voorkoming van gezondsheidsproblemen (longontsteking, slokdarmontsteking, ondergewicht, stikken)
    

  Subdoelen:
  

  • de mondverzorging is optimaal;
  • de cliënt eet en drinkt een voor hem passende consistentie bv. vloeibaar, dik-vloeibaar of vast zodat verslikken niet of minder voorkomt;
  • de cliënt heeft minder kans op het krijgen van een longontsteking t.g.v. verslikken;
  • de cliënt verliest geen of minder speeksel;
  • de cliënt heeft een acceptabele voedingstoestand/voedingsinname.
• Aanpak

  Aard werkzaamheden

  Diagnostiek:

  • screening of onderzoek slikvaardigheid;
  • screening volgens richtlijnen: het is wenselijk om risicogroepen periodiek elk 1-3 jaar te screenen:
    • kwetsbare ouderen;
    • mensen met een verstandelijke beperking, waaronder mensen met mobiliteitsproblemen en/of syndromen met slikproblemen, afhankelijke eters en mensen met langdurig benzodiazepinegebruik;
    • mensen met aandoeningen waarbij een slikstoornis (dysfagie) kan voorkomen (zoals Parkinson en spierziektes);
  • onderzoek speekselverlies.

  Behandeling:

  • advisering en instructie aan omgeving over eettechnieken, consistenties, portiegrootte, houding, tempo, aangepaste hulpmiddelen, veilige mondverzorging, enzovoorts;
  • aanleren van eettechnieken/compensatiestrategieën bij LVG/MVG-cliënt;
  • advisering en instructie aan omgeving bij orale voeding naast sondevoeding.
  • opstellen protocol eten en drinken / eet- en drinkpaspoort: maatwerk op individueel niveau;
  • multidisciplinaire aanpak bij complexe problematiek (samen met diëtetiek, fysiotherapie, ergotherapie, AVG, gedragswetenschapper)

  Werkzame elementen

  • ingezette strategieën zijn vooral gericht op het verlagen van risico’s, advisering en compensatie: instructie en advisering aan cliënten en/of verzorgers;
  • multidisciplinair werken: advisering hulpmiddelen i.s.m. ergotherapie, houdingsaanpassingen i.s.m. fysiotherapie, aanpassing consistentie i.s.m. diëtetiek, mondverzorging i.s.m. tandarts of mondhygiënist, onderzoek naar de invloed van medicatie en medische oorzaken i.s.m. de arts en gedragsproblemen i.s.m. de gedragswetenschapper;
  • vergroten van betekenisverlening/herkenbaarheid van het ritueel tijdens het eten en drinken;
  • vroegtijdig opsporen van verslikken en voorkomen gezondheidsrisico’s (preventie);
  • individuele ondersteuning op maat.

  Betrokkenheid ouders en andere personen uit het sociale netwerk

  Cliënt, ouders en/of begeleiders worden altijd betrokken bij onderzoek, behandeling en advisering omdat veilig eten in alle situaties gewaarborgd moet worden.

  Specifieke aanpassingen voor de omschreven doelgroep(en)

  Diagnostiek:

  • onderzoek vindt hoofdzakelijk via observatie plaats, omdat de doelgroep vanwege beperkte cognitieve vaardigheden vaak niet instrueerbaar is. Omdat de dagelijkse eetstructuur en rituelen niet altijd doorbroken kunnen worden, zijn soms meerdere observaties nodig.
  • anamnese vindt veelal plaats via begeleiders/ouders, omdat cliënten geen tot beperkte reflectieve vaardigheden hebben en hun eigen klachten niet kunnen verwoorden. Bij LVB zal de anamnese rechtstreeks met de cliënt verlopen samen met begeleider of ouder.

  Behandeling:

  • hoofdzakelijk indirect via compensatietechnieken omdat cliënten veelal een beperkt vermogen hebben tot bewuste gedragsverandering;
  • meer tijd en langere duur nodig om nieuw gedrag te trainen;
  • meer tijd voor overdracht aan ouders/begeleiders en hen waar nodig te trainen;
  • soms extra reistijd omdat onderzoek en behandeling gezien de mogelijkheden van de cliënt op locatie woning/school/werk/dagbesteding wordt uitgevoerd.

  Duur, frequentie en vorm van de interventie

  Duur en frequentie hangt af van de problematiek, doelstelling en mogelijkheden van de cliënt en het netwerk. Daarnaast is de mate van complexiteit en multidisciplinariteit bepalend. De duur van de gehele interventie kan daarom per cliënt verschillen.
  De interventie vindt altijd individueel plaats. Bij intake en anamnese zijn veelal verwanten of de persoonlijk begeleider aanwezig. Onderzoek vindt altijd aan huis / op het werk / op school / op dagbesteding plaats.

  Tijdsinvestering van de professional(s)

  Tijdsinvestering logopedist:

  • directe behandeling individuele behandeling: circa 30 minuten per sessie + 30 minuten voorbereiding en rapportage per sessie;
  • eet- en drinkonderzoek / observatie: circa 2/3 uur bij korte vraag tot 6 uur bij complexe vraag;
  • analyse bij video-observatie: 2 uur;
  • verslaglegging en dossiervorming: 2 uur;
  • (multidisciplinair) overleg: bij eenvoudige vraag eenmalig 1 uur. Bij complexe vraag: aansluitend bij MDO cyclus waarbij uren variabel zijn;
  • Advisering hulpmiddelen i.s.m. ergotherapeut (aangepast bestek / beker): 30 minuten;
  • instructie en implementatie: 2 uur per team. Bij individuele coaching: 1 uur per persoon.
  • evaluatie: 30-60 minuten;
  • reistijd: variabel

  Bij complexe eet- en drinkvragen zal multidisciplinair gewerkt worden met AVG, fysiotherapeut, ergotherapeut, gedragswetenschapper en diëtist. Daarnaast is er contact met externe disciplines (o.a. medisch specialisten, logopedisten slikpoli ZKH, tandheelkundigen).
  

• Verantwoording

  Gebaseerd op / bewerking van:

  Logopedie wordt ingezet volgens o.a. de volgende richtlijnen:

  • Richtlijn Orofaryngeale dysfagie (2017);
  • Richtlijn Diagnostiek, behandeling en zorg voor patiënten met een beroerte (2008);
  • Richtlijn Beroerte KNGF (2014);
  • Richtlijn Logopedie bij de ziekte van Parkinson (2017);
  • Richtlijn Borstvoeding: multidisciplinair (2015);
  • Richtlijn JGZ voeding en eetgedrag;
  • Zorgstandaard Oesopahusatresie (in ontwikkeling).
  • https://iddsi.org/ International Dysphagia Diet Standardisation Initiative
  • Calis, E. A., Veugelers, R., Sheppard, J. J., Tibboel, D., Evenhuis, H. M., & Penning, C. (2008). Dysphagia in children with severe generalized cerebral palsy and intellectual disability. Developmental Medicine & Child Neurology, 50(8), 625-630.
  • Sheppard, J. J. (2013). The Dysphagia disorder survey and the dysphagia management staging scale (3e ed.). Lake Hopatcong, United States: Publisher United States.
  • Sheppard, J. J., Hochman, R., & Baer, C. (2014). The dysphagia disorder survey: validation of an assessment for swallowing and feeding function in developmental disability. Research in developmental disabilities, 35(5), 929-942.
  • Johnson, H., & Scott, A. (2004). Dysphagia in older adults with intellectual disabilities (id). Journal of Intellectual Disability Research, 48(4), 425.

  Effectiviteit

  Na afloop van de interventie wordt elk individueel zorgtraject geëvalueerd en beoordeeld of de zorgvraag voldoende beantwoord is. Jaarlijks vindt er Paramedisch breed steekproefsgewijs een cliënttevredenheidstoets plaats.