Acceptance and Commitment Therapy (ACT)

• Doelgroep

  Indicatiecriteria:

  • ontwikkelingsniveau/IQ: licht verstandelijk beperkt (IQ 55 – 85);
  • problematiek: klachten op het gebied van somberheid, depressie, chronische vermoeidheid en angst, somatische onvoldoende verklaarbare klachten (SOLK) en acceptatieproblematiek.
  • hulpvraag: beter/anders omgaan met mijn gevoelens en klachten.

  Contra-indicaties:

  • IQ lager dan 55;
  • ontwikkelingsleeftijd lager dan 6 jaar;
  • forse gedragsproblemen;
  • motivatieproblemen;
  • er is geen sprake van een acuut onveilige situatie of acute problematiek.
• Doelstelling

  Hoofddoel:

  • acceptatie van (negatieve) gedachtes, gevoelens en klachten, zodat de cliënt zich kan committeren aan datgene wat écht van waarde voor hem is.

  Het doel van ACT is een waardevol leven leiden en de onvermijdelijke pijn en ongemak (angsten en andere onaangename emoties) daarbij te nemen. Doel is niet om de klachten zelf te verminderen (omdat het klachten zijn die blijvend van aard zijn), maar om de gevolgen daarvan te verminderen. Cliënt leert deze problemen te verdragen en te integreren in het dagelijkse leven. ACT stelt voor om ‘ervoor te gaan’ en biedt hulpmiddelen en technieken aan om met het ongemak dat erbij komt om te gaan.

• Aanpak

  Aard werkzaamheden

  ACT is erop gericht om de cliënt psychologisch flexibeler te maken. In ACT spreekt men over ‘psychologische flexibiliteit’: hoe hoger die flexibiliteit, hoe minder kans op psychische klachten, hoe lager de flexibiliteit, hoe groter het risico op klachten.
  
  Flexibiliteit wordt bewerkstelligd aan de hand van zes elementen:

  1. Acceptatie: ruimte maken voor emoties, gedachten, verlangens, impulsen i.p.v. ze verdringen of vermijden.
  2. Defusie: een gezonde afstand tot gedachten nemen. Naar gedachten kijken i.p.v. door een bril naar de wereld kijken die gekleurd is door eigen interpretaties en emoties. Beseffen dat gedachten goede of slechte adviesgevers kunnen zijn en dus niet steeds eigen gedachten ‘gehoorzamen’.
  3. Contact met het hier en nu: met aandacht niet steeds in eigen hoofd zitten, bij het verleden of in de toekomst, maar bewust aanwezig zijn in het hier en nu.
  4. Zelf als context: vaak gaan mensen helemaal op in de beleving die ze over zichzelf hebben. Mensen met moeilijke gevoelens, gedachten of lichaamsgewaarwordingen worden vaak opgeslorpt door negativiteit. Met ACT leert de cliënt om het standpunt van de observeerder in zichzelf op te zoeken en in te nemen. Dit is een ‘veilige plek’ van waaruit de cliënt alles kan observeren, waarnemen.
  5. Waarden: waarden vormen de rode draad in een ACT-therapie. Waarden gaan over vragen als: “Waar wil je dat je leven om draait?” “Wat wil je écht, los van alle verwachtingen en druk van anderen?” “Wat voor persoon wil je zijn?” “Wat voor relaties wil je opbouwen?”
  6. Toewijding aan waarden: commitment (=toewijding) is het vertalen van waarden in concreet gedrag: doen wat de cliënt écht de moeite waard vindt ook al kost het moeite en veroorzaakt het allerlei ongemak. In ACT leert de cliënt om heel concrete en haalbare doelen te stellen.

  Er is geen vast protocol, wel een ‘werkboek’. In de verschillende sessies wordt er gewerkt aan de problemen door middel van het stilstaan (en doen van oefeningen) bij de zes elementen.

  Werkzame elementen

  • interventie flexibel op maat aanpassen;
  • oefenen van concrete vaardigheden;
  • aandacht voor wat goed gaat, empowerment, positieve feedback;
    psycho-educatie;
  • cognitieve herstructurering (storende/negatieve gedachten vervangen door positieve/­helpende gedachten);
  • gebruik van humor om te relativeren;
  • gebruik van ontspanningsoefeningen.

  Aanvullend voor jeugdigen:
  De richtlijn Stemmingsproblemen (onderdeel van de Richtlijnen jeugdhulp en jeugdbescherming ontwikkelt door Het Nederlands Instituut van Psychologen (NIP), de Nederlandse vereniging van pedagogen en onderwijskundigen (NVO) en de Beroepsvereniging van Professionals in Sociaal Werk (BPSW)) bevat nog meer werkzame elementen rondom het ondersteunen van jeugdigen met klachten op het gebied van onder andere somberheid en depressie.

  Betrokkenheid ouders en andere personen uit het sociale netwerk

  Ouders/verwanten/begeleiders/school/werk worden bij de behandeling betrokken indien nodig. Indien de cliënt akkoord is met de betrokkenheid van ouders/verwanten/begeleiders/school/werk worden ze betrokken bij de intake, de tussenevaluatie en de eindevaluatie. Oefeningen kunnen worden meegegeven aan de cliënt en zijn netwerk om tussen de therapiesessies door te oefenen.

  Specifieke aanpassingen voor de omschreven doelgroep(en)

  ACT is ontwikkeld voor normaal begaafde mensen. Voor mensen met een licht verstandelijke beperking wordt aangeraden om de therapie aan te passen:

  • uitgebreidere diagnostiek;
  • afstemmen van de communicatie (wat betreft taal, tempo en concrete inhoud);
  • concreet maken van de oefenstof (onder meer door visuele ondersteuning en modeling);
  • voorstructureren en vereenvoudigen (onder meer door taakanalyse);
  • zorgen voor een veilige en positieve leeromgeving (door middel van de samenwerkingsrelatie);
  • gebruik maken van het netwerk (door netwerkoverleg).

  Duur, frequentie en vorm van de interventie

  ACT is een individuele therapie die bestaat uit vijf tot tien gesprekken. Binnen de doelgroep LVB is de ervaring dat er gemiddeld vier extra sessies nodig zijn om effect te bereiken. Frequentie is 1 keer per week en wordt op de duur 1 keer in de maand.

  Tijdsinvestering van de professional(s)

  Aantal sessies (de gehele interventie): 9 tot 14.
  Aantal minuten per sessie: 45 tot 60.
  Aantal extra minuten per sessie (voorbereiding, rapportage, overleg): 15.

• Verantwoording

  Gebaseerd op / bewerking van:

  ACT komt voort uit de gedragsanalyse en is gebaseerd op de zogenaamde Relational Frame Theory (RFT).
  

  • Hayes, S. C., Barnes-Holmes, D., & Roche, B. (Eds.). (2001). Relational Frame Theory: A Post-Skinnerian account of human language and cognition. New York: Plenum Press (https://nl.wikipedia.org/wiki/Acceptance_and_commitment_therapy - cite_note-4)

  Effectiviteit

  Uit meta-analyses blijkt dat ACT vergelijkbare resultaten heeft als gevestigde behandelingen. Voor mensen met angst en depressie, somatoforme klachten en verslavingsproblematiek is er duidelijke evidentie dat ACT een goede optie is. Er is nog weinig bekend over de effecten bij overige problematiek en mensen met een LVB. Praktijkervaringen zijn positief, vooral als CGT niet goed aanslaat.
  

  • A-Tjak, J. G. L., Davis, M. L., Morina, N., Powers, M. B., Smits, J. A. J., & Emmelkamp, P. M. G. (2015). A metaanalysis of the efficacy of acceptance and commitment therapy for clinically relevant mental and physical health problems. Psychotherapy and Psychosomatics, 84(1), 30-36. DOI: 10.1159/000365764
  • Groot, F. De (2009). ACT en multidisciplinaire mogelijkheden. In J. A-Tjak & F. de Groot (Red.) Acceptance & Commitment Therapy. Een praktische handleiding voor hulpverleners. (pp. 115-124), Houten: Bohn Stafleu van Loghum (https://nl.wikipedia.org/wiki/Acceptance_and_commitment_therapy - cite_note-6)