Neuropsychologisch onderzoek
Neuropsychologisch onderzoek kan ingezet worden bij jeugdigen (vanaf ongeveer 6 jaar) en volwassenen met een licht of matig verstandelijke beperking en/of niet aangeboren hersenletsel wanneer er sprake is van probleemgedrag of verandering in hun functioneren. Voor cliënten met een EVB en EMB kan het duidelijkheid geven bij een vermoeden van neurologische problemen.
Met neuropsychologisch onderzoek wordt de relatie tussen de werking van de cognitieve functies, zoals de perceptie, aandacht, geheugen, executief functioneren, e.a., en het gedrag/ het functioneren onderzocht op basis waarvan handelingsgerichte adviezen kunnen worden gegeven.
-
Indicatiecriteria:
- leeftijd: vanaf ongeveer 6 jaar;
- ontwikkelingsniveau/IQ: LVB, MVB en NAH. Screening van cognitieve functies, via interview en gestandaardiseerde vragenlijsten door informanten, is ook mogelijk bij cliënten met een EVB en EMB met vermoeden van neurologische problemen zoals Alzheimer;
- problematiek: gedragsproblematiek of verandering in functioneren waarbij gedacht wordt aan onderliggende problemen met cognitieve functies (aandacht, geheugen, executief functioneren als planning etc.);
- hulpvraag/reden neuropsychologisch onderzoek: verklaring voor ontstaan probleemgedrag of verandering in functioneren en handelingsgerichte adviezen.
Contra-indicaties:
- geen akkoord cliënt en/of wettelijk vertegenwoordiger;
- geen motivatie cliënt en/of wettelijk vertegenwoordiger;
- drugs of alcoholgebruik kort voor het onderzoek;
- ernstige visuele, auditieve of motorische problemen;
- hoge mate van stress/zich in een crisissituatie bevinden, waardoor onderzoek doen te belastend is en weinig betrouwbare informatie oplevert.
-
Hoofddoel:
Neuropsychologische diagnostiek kan een belangrijke bijdrage leveren aan het algehele diagnostisch beeld van een cliënt en gerichte aanknopingspunten opleveren voor de behandeling van het probleemgedrag en de begeleiding van de cliënt. Neuropsychologisch onderzoek is dan ook onderdeel van een breder psychologisch onderzoek dat volgens een diagnostische methode als de Diagnostische Cyclus of Handelingsgerichte diagnostiek wordt vormgegeven.
Ontstaan van probleemgedrag of verandering in gedrag/functioneren kunnen redenen zijn om een psychologisch onderzoek aan te vragen.
Neuropsychologisch onderzoek geeft een beeld van de cognitieve functies; mogelijkheden tot informatieverwerking en besturing van gedrag. Op basis van dit beeld kan een verklaring voor probleemgedrag of verandering in functioneren gegeven worden.
Op basis van het neuropsychologisch onderzoek wordt een sterkte/zwakteanalyse van de verschillende cognitieve functies gemaakt, waardoor handelingsgerichte adviezen gegeven worden.
De handelingsgerichte adviezen die gegeven worden hebben als doel het verminderen van het probleemgedrag en het versterken van vaardigheden/functioneren.
Wanneer blijkt dat er sprake is een achterstand in de ontwikkeling zullen de adviezen gericht zijn op het stimuleren van de ontwikkeling van cognitieve functies (bijvoorbeeld technieken om de inhibitie te versterken, aandachtstraining etc.) en het profiteren van de sterke kanten (bijvoorbeeld de sterkte ‘verbaliseren’ gebruiken om de visueel-ruimtelijke vaardigheden te versterken). Adviezen voor de omgeving zullen zich richten op het rekening houden met het ontwikkelingsniveau, zodat onder- en overvraging wordt voorkomen, en het hanteren van een positieve stimulerende begeleidingsstijl.
Wanneer er sprake is van uitval van een of meer cognitieve functies, terwijl de cliënt cognitief ‘uitgerijpt’ is, is er sprake van een (blijvende) beperking. De adviezen zullen zich dan richten op het inzetten van hulpmiddelen (bijvoorbeeld de time timer of apps) en het automatiseren (inslijten) van vaardigheden door deze steeds op dezelfde manier te oefenen en te herhalen. De begeleidingsadviezen zullen vooral gaan over het aanpassen van de (eisen van de) omgeving van de cliënt en rekening houden met de beperking, zodat de cliënt minder wordt aangesproken op zijn/haar beperkte cognitieve functies.
Medicatie ter versterking van een cognitieve functie, bijvoorbeeld de aandacht, kan ook geadviseerd worden op basis van een neuropsychologisch onderzoek.
Neuropsychologisch onderzoek wordt ingezet om de neuropsychologische diagnose Non-verbale Leerstoornis (NLD) vast te stellen. Behalve bij NLD wordt neuropsychologisch onderzoek niet
ingezet om te classificeren. Ook niet aangeboren hersenletsel (NAH) kan niet worden vastgesteld op basis van het neuropsychologisch onderzoek. -
Aard werkzaamheden
De psychodiagnosticus gaat in gesprek met de cliënt, de wettelijk vertegenwoordiger en andere betrokkenen zoals de begeleider of leerkracht over de reden van het aanvragen van het psychologisch onderzoek. Betrokkenen worden gevraagd screeningslijsten in te vullen. De psychodiagnosticus kan, indien van toepassing, afstemmen met betrokken medici.
Op basis van deze gesprekken en de resultaten op screeningslijsten stelt de psychodiagnosticus onderkennende (wat is er aan de hand) en/of verklarende (waarom is dit met deze cliënt aan de hand) hypothesen op. In de hypothesen, die met neuropsychologisch onderzoek worden getoetst, zal een verband tussen een achterstand in de cognitieve ontwikkeling of uitval van cognitieve functies en het probleemgedrag gelegd worden. Neuropsychologische hypothesen kunnen ook tijdens het psychologisch onderzoek ontstaan, bijvoorbeeld wanneer er opvallende discrepanties in het intelligentieprofiel zichtbaar zijn.
Op basis van de hypothesen stelt de psychodiagnosticus een testbatterij op. Om testmateriaal af te nemen zal de cliënt een of meerdere keren worden uitgenodigd, afhankelijk van de hoeveelheid hypothesen en hoelang een cliënt zich kan concentreren. Bij voorkeur vindt het onderzoek in de ochtend plaats. Ook ouders/verzorgers worden betrokken bij het onderzoek, bijvoorbeeld voor het afnemen van een ontwikkelingsanamnese om het verloop van de cognitieve functies in de ontwikkeling van de cliënt in kaart te brengen.
De resultaten op het onderzoeksmateriaal worden gebruikt om de hypothesen te toetsen en een sterkte-zwakteanalyse op te stellen.
Vervolgens worden alle onderzoeksgegevens, dus niet alleen van het neuropsychologisch onderzoek, geïntegreerd tot een algeheel diagnostisch beeld van de cliënt, op basis waarvan handelingsgerichte adviezen worden gegeven.
Van het psychologisch onderzoek schrijft de psychodiagnosticus een verslag. Voor de cliënt wordt een samenvatting van het uitgebreide verslag geschreven. De conclusie en de adviezen worden tijdens een adviesgesprek besproken met de cliënt, diens wettelijk vertegenwoordigers en andere betrokkenen als begeleiders. Tijdens het adviesgesprek kan er ook psycho-educatie gegeven worden.Werkzame elementen
- op gestructureerde en transparante wijze uitoefenen van het diagnostisch traject, via modellen als handelingsgerichte diagnostiek en de diagnostische cyclus;
- het gebruik van geschikt testmateriaal, zoveel mogelijk door COTAN als voldoende beoordeeld;
- theoretische onderbouwing voor het opstellen van hypothesen, het gebruik van onderzoeksmateriaal en voor de gegeven adviezen;
- aansluiten bij de wensen en hulpvragen van cliënt en diens wettelijk vertegenwoordiger.
- het geven van handelingsgerichte adviezen;
- gebruik maken van al aanwezige informatie; eerdere onderzoeksgegevens, effecten behandeling e.d.;
- aansluiten op de kenmerken van de (L)VB tijdens afname, scoring en interpretatie van onderzoeksresultaten;
- multidisciplinair kunnen werken. De psychodiagnosticus kan met andere disciplines zoals een SI-therapeut of een AVG afstemmen bij zowel het opstellen als het toetsen van hypothesen als het geven van adviezen.
Betrokkenheid ouders en andere personen uit het sociale netwerk
De cliënt en diens wettelijk vertegenwoordiger (ouders, voogd, curator of mentor) geven uitleg over de reden van aanmelding en geven toestemming voor het doen van het psychologisch onderzoek.
Ouders (wanneer ze geen wettelijk vertegenwoordiger zijn) en andere betrokkenen als begeleiders, leerkracht, medici, e.a. worden met akkoord van de cliënt en wettelijk vertegenwoordiger betrokken tijdens het hele diagnostisch proces om informatie te krijgen vanuit alle levensgebieden, maar ook om de transfer van de adviezen voor behandeling en/of begeleiding te bevorderen.Specifieke aanpassingen voor de omschreven doelgroep(en)
Waar mogelijk zouden instrumenten ingezet moeten worden, die ontwikkeld en genormeerd zijn voor mensen met een (L)VB, EMB en NAH. Er zijn echter nog maar weinig diagnostische instrumenten die speciaal voor deze doelgroepen zijn ontwikkeld en gevalideerd. Wanneer die er niet zijn, kunnen algemene instrumenten worden ingezet. Voor beide blijft het belangrijk om bij de afname ervan rekening te houden met de kenmerken van de (L)VB, EMB en NAH om de kans op betrouwbare resultaten te verhogen.
Naast rekening houden met de kenmerken van de (L)VB, EMB en NAH tijdens de afname is het belangrijk om stil te staan bij de normen van algemene instrumenten omdat deze doelgroepen niet meegenomen zijn in onderzoek naar betrouwbaarheid, validiteit en normering van deze instrumenten. Om deze reden moet er enige voorzichtigheid in acht worden genomen bij de interpretatie van de resultaten als ze vergeleken worden met de normgroep.
Dit probleem wordt ondervangen wanneer de resultaten worden vergeleken met het ontwikkelingsniveau van de cliënt en er een sterkte-zwakteanalyse van de (cognitieve) mogelijkheden van de cliënt wordt gemaakt. Om deze te maken worden, bij het gebruik van een neuropsychologisch testbatterij, de resultaten op verschillende onderdelen onderling vergeleken.
Observatie van de cliënt in diverse leefgebieden kan onderdeel zijn van het neuropsychologisch onderzoek en is met name belangrijk wanneer er geen direct testdiagnostiek bij de cliënt gedaan kan worden. Informatie van derden, zoals ouders en verzorgers, is eveneens een belangrijk onderdeel van het onderzoek.
Om de diagnostische conclusie en de advisering voor de cliënt begrijpelijk te maken, wordt een samenvatting gemaakt in begrijpelijke taal voor de cliënt.Duur, frequentie en vorm van de interventie
De duur van het psychologisch onderzoek is afhankelijk van de gestelde vragen en de opgestelde hypothesen.
Vaste onderdelen zijn het intake-gesprek, de testdiagnostiek en het adviesgesprek. Voor elk onderdeel heeft de psychodiagnosticus tijd om voor te bereiden en uit te werken nodig.
Een psychologisch onderzoek neemt een aantal weken tot een aantal maanden in beslag.
Wanneer er sprake is van een zeer disharmonisch beeld of bij een kind dat volop in ontwikkeling is, kan het nuttig en wenselijk zijn om na minimaal 2 jaar herhalingsonderzoek te doen.Tijdsinvestering van de professional(s)
De tijdsinvestering is afhankelijk van de onderzoeksvragen en de opgestelde hypothesen. Het kan variëren van 12,5 tot 50 uur duren.
Er zijn minimaal 3 contactmomenten (intake-gesprek, testdiagnostiek, adviesgesprek). Aangezien neuropsychologisch onderzoek meestal onderdeel is van een uitgebreider onderzoek, zullen er meer contactmomenten zijn. -
Gebaseerd op / bewerking van:
- Bruyn de, E.E.J., Ruijssenaars, A.J.J.M., Pameijer, N.K., Aarle van, E.J.M (2004), De diagnostische cyclus. Een praktijkleer. Leuven/Voorburg: Acco.
- Bruyn de, E.E.J. & Ruijssenaars, A.J.J.M. (2015). De diagnostische cyclus in de praktijk. Casuïstiek, achtergronden, beschouwingen en context. Leuven/Den Haag: Acco.
- Dawson, P. & Guare, R. (2009). Slim maar… help kinderen hun talenten benutten door hun executieve functies te versterken. Amsterdam: Hogrefe Uitgevers.
- Douma, J. (2018). Jeugdigen en (jong)volwassenen met een licht verstandelijke beperking. Kenmerken en de gevolgen voor diagnostisch onderzoek en (gedrags)interventies. Utrecht: Landelijk Kenniscentrum LVB/ Vereniging Orthopedagogische Behandelcentra (VOBC).
- Landelijk Kenniscentrum LVG. Richtlijn diagnostisch onderzoek LVB: aanbevelingen voor het ontwikkelen, aanpassen en afnemen van diagnostische instrumenten bij mensen met een licht verstandelijke beperking. Utrecht: Landelijk Kenniscentrum LVG.
- Nederlands Instituut van Psychologen (2010). Algemene Standaard testgebruik. Amsterdam: Nederlands Instituut van Psychologen (NIP).
- Swaab, H., Bouma, A., Hendriksen & J., König, C. (2011), Klinische kinderneuropsychologie. Amsterdam: uitgeverij Boom.
Effectiviteit
Werken met en conform bovengenoemde richtlijnen van het NIP en LKC LVG draagt optimaal bij aan de effectiviteit van het neuropsychologisch onderzoek.
Het verdient de aanbeveling om na ieder neuropsychologisch onderzoek de tevredenheid onder cliënt, diens wettelijk vertegenwoordiger en de betrokken hulpverleners te meten. Onderwerpen daarvoor zijn of de cliënt zich gehoord heeft gevoeld, of zijn/haar vragen voldoende zijn beantwoord en/of de adviezen nuttig zijn. Bij betrokken hulpverleners is het vooral belangrijk om na te gaan of de adviezen voldoende handelingsgericht zijn.
Locaties
-
Polikliniek HilversumBij Polikliniek Hilversum kan je terecht voor onderzoek, behandeling en begeleiding van mensen met een (licht) verstandelijke beperking.Seinstraat 22
1223 DA Hilversum -
Polikliniek NijkerkBehandelenBij Polikliniek Nijkerk kan je terecht voor onderzoek, behandeling en begeleiding van mensen met een (licht) verstandelijke beperking.Van 't Hoffstraat 28
3863 AX Nijkerk -
Polikliniek UrkBehandelenBij Polikliniek Urk kan je terecht voor onderzoek, behandeling en begeleiding van mensen met een (licht) verstandelijke beperking.Vlechttuinen 1
8322 BA Urk -
Polikliniek WekeromBehandelenBij Polikliniek Wekerom kan je terecht voor onderzoek, behandeling en begeleiding van mensen met een (licht) verstandelijke beperking.Apeldoornseweg 60
6733 SC Wekerom -
Polikliniek HarderwijkBehandelenBij Polikliniek Harderwijk kan je terecht voor onderzoek, behandeling en begeleiding van mensen met een (licht) verstandelijke beperking.Westeinde 23
3844 DD Harderwijk -
Polikliniek AlmereBehandelenBij Polikliniek Almere kan je terecht voor onderzoek, behandeling en begeleiding van mensen met een (licht) verstandelijke beperking.Randstad 20 27
1314 BC Almere -
Polikliniek LelystadBehandelenBij Polikliniek Lelystad kan je terecht voor onderzoek, behandeling en begeleiding van mensen met een (licht) verstandelijke beperking.De Meent 10
8224 BR Lelystad -
Polikliniek UtrechtBij de poliklinieken van ‘s Heeren Loo kan je terecht voor onderzoek, behandeling en begeleiding van mensen met een (licht) verstandelijke beperking.Middenburcht 136
3452 MT Vleuten -
Ambulante begeleiding in EemlandHulp thuis (ambulant)Vanuit Leusden ondersteunen we mensen met een beperking die zelfstandig wonen of gezinnen met een kind met een beperking bij hen thuis.Burgemeester De Beaufortweg 16
3833 AG Leusden -
Polikliniek ZwolleBehandelenBij Polikliniek Zwolle kan je terecht voor onderzoek, behandeling en begeleiding van mensen met een (licht) verstandelijke beperking.Dokter Spanjaardweg 12
8025 BT Zwolle -
Polikliniek EmmeloordBehandelenBij Polikliniek Emmeloord kan je terecht voor onderzoek, behandeling en begeleiding van mensen met een (licht) verstandelijke beperking.Saturnusstraat 83
8303 CB Emmeloord -
Behandel locatie voor kinderen op het woonzorgpark Het WesterhonkWonen Jeugd BegeleidingGroepswoningen voor kinderen en jongeren tussen 14 en 18 jaar.Groenendaal 14
2681 DZ Monster -
Trainingswoning zelfstandig wonen binnen gemeente WestlandWonen Jeugd BegeleidingAan de Goudenregenstraat staat de trainingswoning voor mensen met een licht verstandelijke beperking.Goudenregenstraat 121
2681 GH Monster -
Huiselijke groepswoning gericht op zelfredzaamheid voor jongvolwassenen met een LVBWonen JeugdOp de Koningin Beatrixstraat wonen mensen met een licht verstandelijke beperking. Op nummer 9 wonen mensen met een zeer ernstige meervoudige beperking.Koningin Beatrixstraat 9
2678 EE De Lier -
Schelpendaal 3Schelpendaal 1, 3, 5 en 7 zijn woningen voor mensen met een zeer ernstige meervoudige beperking of een matige tot ernstige verstandelijke beperking.Schelpendaal 3
2681 JJ Monster -
Begeleid wonen voor kinderen en jongeren op woonzorgpark Het WesterhonkWonen Jeugd BegeleidingVier groepswoningen voor kinderen en jongeren t/m 18 jaar.Groenendaal 10
2681 DZ Monster -
Goudenregenstraat 119Goudenregenstraat 119
2681 GH Monster -
Goudenregenstraat 127Goudenregenstraat 127
2681 GH Monster -
Goudenregenstraat 125Goudenregenstraat 125
2681 GH Monster -
Trainingswoningen voor jongeren met een LVB in gemeente WestlandWonen BegeleidingBen je (jong)volwassen en heb je een licht verstandelijke beperking? Wil je graag op jezelf wonen, maar kun je (nog) niet zelfstandig wonen? Dan is wonen op de Goudenregenstraat misschien iets voor jou.Goudenregenstraat 123
2681 GH Monster -
Het Veld 34*Begeleid wonen in een groepshuis voor mensen met een ernstige verstandelijke beperking.Het Veld 34
2681 JZ Monster -
Het Veld 40*Begeleid wonen in een groepshuis voor mensen met een ernstige verstandelijke beperking.Het Veld 40
2681 JZ Monster -
Reykjavikweg 7Geschakelde woningen voor mensen met een verstandelijke beperking.Reykjavikweg 7
2548 VA Den Haag -
Het Veld 12*Groepswoningen voor mensen met een lichte tot matige verstandelijke beperking.Het Veld 12
2681 JZ Monster -
Trainingswoningen voor jongvolwassenen met een LVB in het WestlandWonen Begeleiding JeugdOp de Koningin Beatrixstraat 3 en 9b wonen mensen met een licht verstandelijke beperking. Op nummer 9 wonen mensen met een zeer ernstige meervoudige beperking.Koningin Beatrixstraat 3
2678 EE De Lier -
Reykjavikweg 17Geschakelde woningen voor mensen met een verstandelijke beperking.Reykjavikweg 17
2548 VA Den Haag -
Reykjavikweg 15Geschakelde woningen voor mensen met een verstandelijke beperking.Reykjavikweg 15
2548 VA Den Haag -
Reykjavikweg 13Geschakelde woningen voor mensen met een verstandelijke beperking.Reykjavikweg 13
2548 VA Den Haag -
Reykjavikweg 11Geschakelde woningen voor mensen met een verstandelijke beperking.Reykjavikweg 11
2548 VA Den Haag -
Koningin Beatrixstraat 13Op de Koningin Beatrixstraat wonen mensen met een lichte verstandelijke beperking. Op nummer 9 wonen mensen met een zeer ernstige meervoudige beperking.Koningin Beatrixstraat 13
2678 EE De Lier -
Koningin Beatrixstraat 11Op de Koningin Beatrixstraat wonen mensen met een lichte verstandelijke beperking. Op nummer 9 wonen mensen met een zeer ernstige meervoudige beperking.Koningin Beatrixstraat 11
2678 EE De Lier -
Polikliniek AlmeloBehandelenBij Polikliniek Almelo kan je terecht voor onderzoek, behandeling en begeleiding van mensen met een (licht) verstandelijke beperking.Kieftsbeeklaan 1
7607 TA Almelo -
Behandel locatie voor jongeren op het woonzorgpark Het WesterhonkWonen Jeugd BegeleidingGroepswoningen voor kinderen en jongeren tussen de 10 t/m 14 jaar.Groenendaal 16
2681 DZ Monster