Mindfulness

• Doelgroep

  Indicatiecriteria:

  • leeftijd: vanaf 7 jaar
  • ontwikkelingsniveau/IQ: LVB, IQ > 50;
  • problematiek: stress-gerelateerde klachten zoals piekeren, lichamelijke klachten, angst, dwanggedachten, sombere gedachten, automutilatie en negatieve denkpatronen, aandachtsproblemen en slaapproblemen;
  • hulpvraag: verminderen van de stressklachten en verbeteren van de mogelijkheden om met stress om te gaan.

  Contra-indicaties:

  • acute pyschose en dissociatie (relaxatie- en meditatieoefeningen worden dan niet geadviseerd vanwege de lage arousal)
• Doelstelling

  Hoofddoel:

  • verminderen van stress en spanning in het dagelijkse leven.
    

  Subdoelen:

  • vergroten van bewustzijn van lichaamssignalen, gevoelens, gedachten en gedrag op stressvolle momenten;
  • vergroten rust, acceptatie, concentratie, (zelf)vertrouwen en vriendelijkheid voor jezelf en anderen;
  • vergroten van mogelijkheden om te gaan met stress, vergroten coping strategieën;
  • verminderen van klachten als moeilijk slapen, angstig zijn, piekeren, dwang, agressie en negatieve gedachten.
    
• Aanpak

  Aard van werkzaamheden

  De mindfulnesstraining bestaat uit 8-11 bijeenkomsten. Er worden verschillende ervaringsgerichte oefeningen gedaan: meditatieoefeningen, eenvoudige bewegingsoefeningen en aandachtsoefeningen. Tevens wordt psycho-educatie aangeboden over hoe je kunt omgaan met stress en spanning.

  Werkzame elementen

  • vormen van meditatie waarbij de focus ligt op de ademhaling, lichaam en/of zintuigen; deze worden zittend, liggend en lopend uitgevoerd;
  • oefenen met vriendelijke aandacht waardoor de deelnemers
    • ontdekken dat er keuze is om anders te reageren en dus anders met stress om te gaan (oplettend zijn tijdens stressmomenten in plaats van automatisch reageren met vechten of vluchten);
    • leren accepteren/verdragen wat er is en bewust zijn bij het moment van nu, zonder er een oordeel over te geven;
  • uitleg en bespreking van thema’s zoals aandacht en afleiding, ademhaling, vriendelijk zijn ook op moeilijke momenten en zorgen voor jezelf ook tijdens stressmomenten;
  • bewegingsoefeningen in de vorm van eenvoudige yogaoefeningen en visualisatie oefeningen;huiswerkopdracht: elke dag thuis ongeveer 15 minuten oefeningen doen met behulp van een werkboek en cd-opnamen (eventueel met ondersteuning vanuit netwerk).
  • Het werkboek bevat psycho-educatie en verschillende invuloefeningen zoals het zorg goed voor jezelf plan en is visueel ondersteund.

  Betrokkenheid ouders en andere personen uit het sociale netwerk

  Relevante personen uit het sociale netwerk en/of professionals krijgen vooraf informatie over de training. Ze worden gevraagd om deel te nemen aan de training passend bij wat de deelnemer nodig heeft om zo zelf te ervaren wat mindfulness inhoudt en wat het doet voor de deelnemers om hen zo beter te kunnen ondersteunen in het dagelijkse leven. Het sociale netwerk heeft ook een belangrijke bijdrage in het generaliseren van de oefeningen naar de praktijk.

  Specifieke aanpassingen voor de omschreven doelgroep(en)

  Er is gekozen voor een programma voor jongeren van 11 sessies i.p.v. de 8 sessies uit het oorspronkelijke Mindfulness programma. (Meer sessies, maar de sessies duren iets korter.) Er is dan meer ruimte voor herhaling en de vaardigheden kunnen in kleinere overzichtelijke stukjes worden aangeboden. Mensen met een LVB hebben meer tijd nodig om zich iets nieuws eigen te maken. Het werkboek voor de deelnemers is aangepast qua taal en visuele ondersteuning: niet te kinderachtig, maar wel duidelijk en overzichtelijk. De ondersteuners worden intensief bij het programma betrokken.
  
  Ook is er een kinderprogramma gebaseerd op stil zitten als een kikker van Eline Snel. Dit programma is in tempo en lengte van de oefeningen aangepast en wordt individueel gegeven in 9 sessies.

  Duur, frequentie en vorm van de interventie

  Duur: 11 keer van 60-75 minuten, waarvan één terugkombijeenkomst na 6 weken.
  Frequentie: wekelijks.
  Vorm van interventie: meditatie en ervaringsgerichte oefeningen in een rustige ruimte.
  Mindfulness kan individueel of in een groep worden aangeboden.
  Groepsgrootte: 2-4 deelnemers.
  Afhankelijk van het verloop van de training kan het proces nogmaals herhaald worden.

  Tijdsinvestering van de professional(s)

  Aantal sessies (de gehele interventie): 8-11 sessies plus een intake.

  Aantal minuten per sessie: 120 minuten (inclusief voorbereiding, rapportage, overleggen en evaluatie).

  Begeleiding door één trainer.

• Verantwoording

  Gebaseerd op / bewerking van:

  Het Mindfulness-based stressreduction programma (MBSR) van Kabat-Zinn (1990) en de Mindfulness-based cognitive therapy (MBCT) van Segal, Williams & Teasdale (2013) hebben hun oorsprong in de boeddhistische filosofie en zijn bedoeld voor mensen met stress, spanningsklachten, pijnklachten en depressie. In Nederland zijn een aantal programma’s ontwikkeld voor kinderen, zoals ‘Mindfulkids, heartfulkids’ en ‘Stilzitten als een kikker’.

  • Langenberg, G. & Brandsma, R. (2014). MindfulKids, HeartfulKids. Houten: Uitgeverij TerraLannoo.
  • Snel, E. (2012). Stilzetten als een kikker. Mindfulness voor kinderen 5 tot 12 jaar en hun ouders. Utrecht: Uitgeverij Ten Have. (werkboeken beschikbaar voor trainer van stil zitten als een kikker)
  • Spek, A. (2010). Mindfulness bij volwassenen met autisme. Een wegwijzer voor hulpverleners en mensen met ASS. Hogreve uitgevers.

  Effectiviteit

  Uit verschillende studies naar mindfulness bij mensen met een verstandelijke beperking lijken er goede aanwijzingen te zijn dat mindfulness een bijdrage kan leveren aan het welbevinden. Hieronder de Nederlands bijdragen:

  • Lievense, P., Hokke, H., & Sterkenburg, P. S. (2014). Pilotstudie naar de effecten van Mindfulness voor mensen met een visuele en matige verstandelijke beperking en hun begeleiders. Onderzoek en praktijk, 12 (2), 7-18.
  • Punt, M., Helmond, P.E., Meirmans, M., Otten, R. & Speckens A.E.M. (2016). Mindfulness voor volwassenen met een licht verstandelijke beperking. Directieve Therapie, 36 (3), 184-204.
  • Onderzoek naar de methode van Eline Snel loopt nu.